ВАКУУМ

ВА́КУУМ (лат. vacuum – боштук) – басымы атм. басымынан өтө төмөн газ абалы. Бул түшүнүк негизинен белгилүү көлөм ичиндеги газга, кээде бош мейкиндиктеги, мис., космостогу газга карата колдонулат. В-дун деӊгээли көлөмдүн ичинде калган газ басымын өлчөө м-н аныкталат. В-дун физ. мүнөздөмөсү болуп газ молекулаларынын эркин кыймылынын уз. λнын ар бир процесске же приборго мүнөздүү өлчөм dга (вакуум түтүгүнүн диаметри, электрвакуум приборунун электроддорунун ортосундагы аралык ж. б.) болгон катышы м-н физ. мүнөздөлөт. λ убакыт бирдигинде молекуланын орточо ылдамдыгынын (v) кагылышуу санына (z) болгон катышына барабар, ал молекуланын радиусу r ж-а көлөм бирдигиндеги молекулалардын саны п саны аркылуу туюнтулат: λ =0,056/r²n. λ/d катышынын чоӊдугуна жараша төмөнкү (λ /d<<1), ортоӊку (λ/d~1) ж-а жогорку (λ d>>1) В-га айырмаланат. Төмөнкү В-да газдардын касиети молекулалардын өз ара энергия алмашып, тез-тез кагылышуусу м-н шартталат. Ошондуктан мындай газдардын агымы илээшкектик касиетке ээ болуп, ал эми жылуулук өткөргүчү, ички сүрүлүүсү, диффузиясы алардын градиентинин жай өзгөрүшү же турактуулугу м-н мүнөздөлөт. Ж о г о р к у В-дагы газдардын касиети алардын молекулаларынын камеранын капталына же башка катуу нерселерге урунушу м-н шарталат, ал эми молекулалар өз ара чанда гана урунушуп, анча мааниге ээ болбойт. О р т о н к у В-дагы газдын касиети төмөнкү ж-а жогорку В-дагы газдын касиеттеринин орточосу болот. В. электр приборлорун (радиолампаларды, кинескопторду, рентген түтүгүн, фотоэлементтерди ж. б.) жасоодо колдонулат.