БИОЦЕНОЗДОГУ ОРГАНИЗМДЕР БАЙЛАНЫШЫ: нускалардын айырмасы

Кыргызстан Энциклопедия жана Терминология Борбору дан
Навигацияга өтүү Издөөгө өтүү
м (1 версия)
Белги: Reverted
1 сап: 1 сап:
'''БИОЦЕНОЗДОГУ ОРГАНИЗМДЕР БАЙЛАНЫШЫ ''' биоценоздун калыптанышына жана анын туруктуулугуна ээ болгон тарыхый эволюциялык процесс. Ар бир түр белгилүү бир мейкиндикти азык, жашоо чөйрө катары пайдалануу үчүн түздөн-түз жана кыйыр түрдө катнашка кирип, биоценоздун пайда болушуна өбөлгө түзөт. Биоценоздогу түрлөрдүн ортосундагы түз же кыйыр түрдөгү байланыштар, ээлеген экологиялык текчеси эске алынып, трофикалык, тоникалык, форезия байланыштары деп бөлүнөт. Трофикалык байланыш – тирүү организмдердин түрлөрүнүн популяцияларынын ичиндеги бир организмдин экинчи бир организм (тирүү, өлүү же алардын иштеп чыккан продуктусу) менен азыктануусунун негизиндеги азыктык байланышы. Биоценоздогу организмдик-азыктык байланыштардын натыйжасында азык тизмеги жана азык торчолору пайда болот. Биоценоздогу азыктык байланыш же азыктык тизмек организмдерди бири-бирине энергиялык жактан көз каранды кылып, биоценоздун түзүлүшүнүн туруктуулугун камсыз кылууда чоӊ мааниге ээ, башкача айтканда азык торчосу канчалык жыш болсо, биоценоздун туруктуулугу ошончолук жогору болот. Ошондой эле биоценоздогу организмдер азык тизмегин жана торчосу боюнча сандык жана сапаттык жактан белгилүү бир катышта болуп, бири бирине көз каранды келет. Тоникалык (мейкиндик) байланыш – биоценоздогу организмдердин түздөн-түз же кыйыр байланышы. Кыйыр түрүндөгү мейкиндик байланышы организмдердин тиричилик аракетинин натыйжасында башка бир организмдердин жашоо чөйрөсүнүн физикалык, химиялык касиеттерин ж. б. шарттарын өзгөртүүсү менен жүрөт, башкача айтканда мындай кубулуштарга бир түрдүн экинчи бир түр жашай турган субстраттарды ж. б. чөйрөлөрдү түзүшү жана суунун, абанын агымын камсыз кылышы, температураны өзгөртүшү жана ар кандай чөйрөгө продуктуларды бөлүп чыгарышы кирет. Организмдердин трофикалык, тоникалык байланыштары биоценоздогу тирүү организмдердин сандык жана сапаттык жактан калыптануусуна жана алардын туруктуулукка ээ болуп нормалдуу жашоосунда да мааниси зор. Форезия байланышы – бир организмдин экинчи бир организмди «унаа» катары пайдаланып, бир жерден экинчи жерге барышы. «Унаалык» кызматты көбүнчө жаныбарлар аткарат. Өсүмдүктөрдүн уругунун, спорасынын, чаӊчасынын жаныбарлар аркылуу бир жерден экинчи жерге барышы з о о х о р и я, ал эми майда омурткасыз жаныбарлардын (кенелер ж. б.) өзүнөн чоӊ жаныбарлар аркылуу бир жерден экинчи жерге таралышы ф о р е з и я кубулушу деп аталат (форез – «сыртында» деген мааниде). Жаныбарлардын форезиялык жол менен таралышы майда муунак буттуулардын арасында да кездешет. Форезиялык таралуу пассивдүү жол менен жүрөт. Анткени, бул жаныбарлар майда болгондуктан морфологиялык өзгөчөлүктөрү бир жерден экинчи жерге жылууга мүмкүнчүлүк бербейт.<br/>Ад.: ''Кулназаров Б''. Жалпы экология. Б., 1999; ''Криволуцкий А. Е''. Голубая планета. М., 1985.<br/>''Ж. Карамолдоев''.
'''БИОЦЕНОЗДОГУ ОРГАНИЗМДЕР БАЙЛАНЫШЫ''' биоценоздун калыптанышына ж-а анын туруктуулугуна ээ болгон тарыхый эвол. пр<font color='green'>о</font>цесс. Ар бир түр белгилүү мейкиндикти азык, жашоо чөйрө катары пайдалануу үчүн түздө<font color='green'>н</font>түз ж-а кыйыр түрдө катнашка кирип, биоц<font color='green'>е</font>ноздун пайда болушуна өбөлгө түзөт. Биоцено<font color='green'>з</font>догу түрлөрдүн ортосундагы түз же кыйыр түрдөгү байланыштар, ээлеген экол. текчеси эске алынып, трофикалык, тоникалык, форезия ба<font color='green'>й</font>ланыштары деп бөлүнөт. Трофикалык байл<font color='green'>а</font>ныш – тирүү организмдердин түрлөрүнүн поп<font color='green'>у</font>ляцияларынын ичиндеги бир организмдин экинчи бир организм (тирүү, өлүк же алардын и<font color='green'>ш</font>теп чыккан продуктусу) м-н азыктануусунун негизиндеги азыктык байланышы. Биоценозд<font color='green'>о</font>гу организмдик-азыктык байланыштардын н<font color='green'>а</font>тыйжасында азык тизмеги ж-а азык торчолору пайда болот. Биоценоздогу азыктык байланыш же азыктык тизмек организмдерди бири бир<font color='green'>и</font>не энергиялык жактан көзкаранды кылып, биоценоздун түзүлүшүнүн туруктуулугун камсыз кылууда чоӊ мааниге ээ, б. а. азык торчосу канчалык жыш болсо, биоценоздун туруктуулугу ошончолук жогору болот. О. эле биоценоздогу организмдер азык тизмегин ж-а торчосу б-ча са<font color='green'>н</font>дык, сапаттык жактан белгилүү бир катышта болуп, бири бирине көзкаранды келет. Тоника-
[[Category: 2-том]]
 
 
лык (мейкиндик) байланыш – биоценоздогу организмдердин түздөн-түз же кыйыр байлан<font color='green'>ы</font>шы. Кыйыр түрүндөгү мейкиндик байланышы организмдердин тиричилик аракетинин наты<font color='green'>й</font>жасында башка бир организмдердин жашоо
чөйрөсүнүн физ., хим. касиеттерин ж. б. шар<font color='green'>т</font>тарын өзгөртүүсү м-н жүрөт, б. а. мындай куб<font color='green'>у</font>луштарга бир түрдүн экинчи бир түр жашай ту<font color='green'>р</font>ган субстраттарды ж. б. чөйрөлөрдү түзүшү ж-а суунун, абанын агымын камсыз кылышы, тем<font color='green'>п</font>раны өзгөртүшү ж-а ар кандай чөйрөгө проду<font color='green'>к</font>туларды бөлүп чыгарышы кирет. Организмде<font color='green'>р</font>дин трофикалык, тоникалык байланыштары биоценоздогу тирүү организмдердин сандык ж-а сапаттык жактан калыптануусуна ж-а алардын туруктуулукка ээ болуп нормалдуу жашоосу<font color='green'>н</font>да да мааниси зор. Форезия байланышы – бир организмдин экинчи бир организмди «унаа» катары пайдаланып, бир жерден экинчи жерге барышы. «Унаалык» кызматты көбүнчө жан<font color='green'>ы</font>барлар аткарат. Өсүмдүктөрдүн уругунун, сп<font color='green'>о</font>расынын, чаӊчасынын жаныбарлар аркылуу бир жерден экинчи жерге барышы з о о х о р и я, ал эми майда омурткасыз жаныбарлардын (кен<font color='green'>е</font>лер ж. б.) өзүнөн чоӊ жаныбарлар аркылуу бир жерден экинчи жерге барышы ф о р е з и я куб<font color='green'>у</font>лушу деп аталат (форез – «сыртында» деген ма<font color='green'>а</font>ниде). Жаныбарлардын форезиялык жол м-н таралышы майда муунак буттуулардын арасы<font color='green'>н</font>да да кездешет. Форезиялык таралуу пассивдүү жол м-н жүрөт. Анткени, бул жаныбарлар майда болгондуктан морфол. өзгөчөлүктөрү бир же<font color='green'>р</font>ден экинчи жерге жылууга мүмкүнчүлүк бербейт. Ад.: ''Кулназаров Б''. Жалпы экология. Б., 1999;
''Криволуцкий А. Е''. Голубая планета. М., 1985.
''Ж. Карамолдоев.'' [[Category: 2-том, бүтө элек]]
 

02:41, 20 Январь (Үчтүн айы) 2025 -деги абалы

БИОЦЕНОЗДОГУ ОРГАНИЗМДЕР БАЙЛАНЫШЫ биоценоздун калыптанышына ж-а анын туруктуулугуна ээ болгон тарыхый эвол. процесс. Ар бир түр белгилүү мейкиндикти азык, жашоо чөйрө катары пайдалануу үчүн түздөнтүз ж-а кыйыр түрдө катнашка кирип, биоценоздун пайда болушуна өбөлгө түзөт. Биоценоздогу түрлөрдүн ортосундагы түз же кыйыр түрдөгү байланыштар, ээлеген экол. текчеси эске алынып, трофикалык, тоникалык, форезия байланыштары деп бөлүнөт. Трофикалык байланыш – тирүү организмдердин түрлөрүнүн популяцияларынын ичиндеги бир организмдин экинчи бир организм (тирүү, өлүк же алардын иштеп чыккан продуктусу) м-н азыктануусунун негизиндеги азыктык байланышы. Биоценоздогу организмдик-азыктык байланыштардын натыйжасында азык тизмеги ж-а азык торчолору пайда болот. Биоценоздогу азыктык байланыш же азыктык тизмек организмдерди бири бирине энергиялык жактан көзкаранды кылып, биоценоздун түзүлүшүнүн туруктуулугун камсыз кылууда чоӊ мааниге ээ, б. а. азык торчосу канчалык жыш болсо, биоценоздун туруктуулугу ошончолук жогору болот. О. эле биоценоздогу организмдер азык тизмегин ж-а торчосу б-ча сандык, сапаттык жактан белгилүү бир катышта болуп, бири бирине көзкаранды келет. Тоника-


лык (мейкиндик) байланыш – биоценоздогу организмдердин түздөн-түз же кыйыр байланышы. Кыйыр түрүндөгү мейкиндик байланышы организмдердин тиричилик аракетинин натыйжасында башка бир организмдердин жашоо чөйрөсүнүн физ., хим. касиеттерин ж. б. шарттарын өзгөртүүсү м-н жүрөт, б. а. мындай кубулуштарга бир түрдүн экинчи бир түр жашай турган субстраттарды ж. б. чөйрөлөрдү түзүшү ж-а суунун, абанын агымын камсыз кылышы, темпраны өзгөртүшү ж-а ар кандай чөйрөгө продуктуларды бөлүп чыгарышы кирет. Организмдердин трофикалык, тоникалык байланыштары биоценоздогу тирүү организмдердин сандык ж-а сапаттык жактан калыптануусуна ж-а алардын туруктуулукка ээ болуп нормалдуу жашоосунда да мааниси зор. Форезия байланышы – бир организмдин экинчи бир организмди «унаа» катары пайдаланып, бир жерден экинчи жерге барышы. «Унаалык» кызматты көбүнчө жаныбарлар аткарат. Өсүмдүктөрдүн уругунун, спорасынын, чаӊчасынын жаныбарлар аркылуу бир жерден экинчи жерге барышы з о о х о р и я, ал эми майда омурткасыз жаныбарлардын (кенелер ж. б.) өзүнөн чоӊ жаныбарлар аркылуу бир жерден экинчи жерге барышы ф о р е з и я кубулушу деп аталат (форез – «сыртында» деген мааниде). Жаныбарлардын форезиялык жол м-н таралышы майда муунак буттуулардын арасында да кездешет. Форезиялык таралуу пассивдүү жол м-н жүрөт. Анткени, бул жаныбарлар майда болгондуктан морфол. өзгөчөлүктөрү бир жерден экинчи жерге жылууга мүмкүнчүлүк бербейт. Ад.: Кулназаров Б. Жалпы экология. Б., 1999; Криволуцкий А. Е. Голубая планета. М., 1985. Ж. Карамолдоев.