БЕТА-АЖЫРОО

БЕ́ТА-АЖЫРОО , � -а ж ы р о о – атом ядросу­нун ичинде нейтрондун (n) протонго (p) же про­тондун нейтронго өзүнөн өзү айлануу процесси. Процесс учурунда ядродон электрон (е^–) же по­зитрон (е⁺) ж-а электрондук антинейтрино (u^~ ) же нейт рино (u_e) бөл үнүп чыгат. Б.-а-нун түрлөрү: 1) э л е к т р о н д у к Б.- а. же: n�p+�^-+u^~ . Мында түзүлгөн ядронун протон саны (Z) алгачкы ядронун протон санынан бир­ге ашык болот. Мис., ¹¹C �¹¹ B + e^– + ^~ . �^–– 6 5 ue ажыроонун жөнөкөй түрүнө эркин нейтрондун ажыроо процесси кирет; 2) п о з и т р о н д у к Б.-а. же �⁺ -ажыроо: p � n + e + ue , мында түзүлгөн ядронун протон саны (Z) алгачкы яд­ронун протон санынан бирге аз болот. Мис., 11 11 + 6 C �5 B + e ue 3) э л е к т р о н д у к к а р­м о о процесси, анда ядронун бир протону нейт­ронго айланып, протон саны (Z) бирге азаят: ^{p+e–�n+ u . Мис.,} 6 3 e ¹¹Be + e^– �⁷Li + u . Бул про­цесс өзара начар байланыштын натыйжасында болот. Б.-а-до ядролордун жарым ажыроо мез­гили 10^–2 с-тан 10¹⁸ жылга чейин жетет. Ядро­дон учуп чыккан электрондордун энергиясын (�^– -спектрди) изилдөөдө 1930-ж. Швейцария фи­зиги В. Паули нейтрино бөлүкчөсүнүн боло­рун болжолдогон. Б.-а теориясын 1934-ж. итал. физик Э. Ферми түзгөн.