ДЕКАРТ

ДЕКА́РТ (Descartes) Рене (лат. ысмы Картезий; Cartesius) (31.3. 1596, Лаэ, Турень – 11.2.1650, Стокгольм) – француз философу, математик, физик ж-а физиолог, европ.

рационализмдин негиз са­луучусу, «Ойлоном, демек, бармын» деген формуланын автору. Анын философия­сынын негизин: эки башта­лышка таянган – жан ж-а дене дуализми түзөт. Д. ма­терияны боштукту ээлеген нерселер ж-а мейкиндик ка­тары эсептеп, ал эми мате­риянын кыймылын нерселердин мех. орун ко­торуулары деп түшүндүргөн. Негизги филос. чы­гармалары: «Метод тууралуу ой жүгүртүүлөр» (1637), «Философия башаты» (1644). Д-тын фи­лософиясынын негизин жан м-н дене, «ойлоо­чу» м-н «тулку» (протяженность) түпөзөктөрүнүн (субстанцияларынын) дуализми түзөт. «Геомет­рия» деген эмгеги (1637) математикага чоӊ жаӊылык алып келген. Д-тын математикага координаталар ыкмасын кийрүүнү сунуш кылы­шы дифференциал ж-а интеграл эсептөөлөрүн түзүүгө негиз болгон. Тегиздиктеги анализдик геометрияга негиз салып, алгебра м-н геометри­янын байланышын аныктаган. Сан огунун жар­дамы м-н рационалдык сандарга геом. түшүнүк берген. Геом. фигураларды теӊдеме аркылуу ту­юнткан. Математикага «функция» түшүнүгүн киргизип, тамга м-н белгилөөнү ж-а алар м-н болгон амалдын эрежесин өнүктүргөн. Д-тын фи­лософия, математика, физика, физиология ж. б. илим тармактарына кошкон салымы зор.

Чыг.: Рассуждение о методе с приложением: «Диоп­трика», «Метеоры», «Геометрия». М., 1953. Соч.: В 2 т. М., 1989–1994.