ЖАНТӨШЕВ

ЖАНТӨШЕВ Касымалы (1904-жыл, Ысык-Көл облусу, Түп району, Тепке айылы – 13. 8. 1968-жыл, Фрунзе шаары) – жазуучу, драматург, кыргыз профессионал адабиятын негиздегендердин бири, Кыргыз ССРинин искусствого эмгек сиңирген ишмери (1946),

Кыргыз эл жазуучу­су (1968). Фрунзедеги пед­агогикалык техникумду бүтүргөн (1930). 1934-жылга чейин Кыргыз ССР эл агартуу комиссариатын­да методист, РайОНОнун башчысы, окутуучу болуп иштеген. Кыргыз мамлекеттик дра­ма театрынын режиссёру, артисти, (1934–1946), режис­сёр-коюучу (1946–1948), Кыр­гыз мамлекеттик басмасынын редактору (1948–1949), Кыргыз ССР Эл агартуу комиссариатында искусство боюнча башкар­ма начальниги (1949–1951), Кыргыз ССР Маданият министрлигинин репертуардык-редакциялык коллегиясынын башкы редактору (1964–1968) бо­луп эмгектенген. Ал чыгармачылык жолун драмалык чыгармаларды жазуудан баштаган. «Койчу»

(1922), «Түштө», «Биз комсомолецтер» (1927), Октябрь революциясына чейинки кыргыз аялдары­нын кайгылуу тагдырын баяндаган «Карачач» (1929), «Алым менен Мария» (1930) пьесалары театр студиясында коюлган. Улуу Ата Мекен­дик согуш мезгилинде жана андан кийин жазган драмалык чыгармалары – «Өч», «Эл ырчысы», «Азоого чалма», «Каныбек», «Курманбек» жана башкалар.
Алгачкы көлөмдүү прозалык чыгармасы – «Эки жаш» (1938) повести. К. Жантөшевди жазуучу катары таа­ныткан чыгармасы – кыргыз адабиятындагы бел­гилүү чыгармалардан болуп калган «Каныбек» романы (1-китеби 1939-жылы, 2-китеби 1941-жылы; 3-китеби 1948-жылы чыккан; экинчи редакциясы 1957–1958-жылы жарык көргөн). «Каныбекте» кыр­гыз элинин 19-кылымдын экинчи жарымы – 20-кылым­дын башындагы экономикалык абалы, үрп-адаты, кыр­гыз жерине соода капиталынын айрым элемент­теринин кириши, революциялык идеялардын тарала башташы жана башка окуялар эпикалык планда сүрөт­төлгөн. Романдын баш каарманы Каныбектин образы романтикалык планда берилип, эзүүчү­лөр менен күрөшү, тайманбастыгы жана өзү сыяк­туу кедей-кембагалдарга кылган кайрымдуулу­гу, боорукерлиги көрсөтүлөт. Жантүшев. – «Хан-Теңир­лик чабан» (1963), «Биздин секретарь» (1964), «Менин тагдырым» (1967) деген роман, повест­тердин, «Адыл мерген», «Мендирман», «Чолпон­бай», «Өнөрлүү балдар», «Кара шумкар» сыяк­туу аңгемелердин, «Тилек», «Ашуу ашкан суу» сыяктуу илимий-фантастикалык повесттердин ав­тору. Балдар үчүн аңгеме, жомокторду да жаз­ган. Жантөшев табиятында акын адам болгон. «Бөлө­лөр» аттуу ыр менен жазылган фельетону 1969-жылы 2-февралда «Советтик Кыргызстан» (азыркы «Кыргыз Туусу») гезитине жарыяланган. «Курманбек» драмасын да ыр менен жазган. К. Жантөшев котор­мочу катары да белгилүү. Н.Островскийдин «Бо­лот кантип курчуду» романын, М. Лермонтов­дун «Ашык Керибин» жана башкаларды кыргыз тилине ко­торгон. Ал – кыргыз кино драматургия жанрын баштоочулардын бири. Айрым чыгармалары («Каныбек» романы жана башкалар) экрандаштырылган. «Каныбек» романы жана башка чыгармалары чет тил­дерге которулган. Республикадагы айрым мектептер­ге, китепканаларга, көчөлөргө жана Каракол шаарындагы Ысык-Көл облустук драма театрына анын ысмы берилген. Айкели Ак-Суу районундагы Теп­ке айылына 1974-жылы тургузулган (скульптор А. В. Шестопал). Эмгек Кызыл Туу, «Ардак Бел­гиси» ордендери жана медалдар менен сыйланган.

Ад.: Суванбеков Ж. Касымалы Жантөшев. Ф., 1964; Абдылдабеков К. Сөз чебери. Ф., 1970; Күмүшалиев К. Касымалы Жантөшев. Ф., 1973; Жигитов С. Жа­ңычылык жолунда. Ф., 1975; Бектенов З. Заман­даштарым жөнүндө эскерүү. Б., 1992; Артыкбаев К. ХХ кылымдагы кыргыз адабиятынын тарыхы. Б., 2004. И. Жумабаев.