ЖАСАЛМА ТИЛДЕР

ЖАСАЛМА ТИЛДЕР – табигый тилдерден айыр­маланган, ар кайсы тилдердин элементтеринен же белгилүү система боюнча жаңыдан түзүлгөн ата­йын тил. Грамматикасы, сөздүк курамы шарт­туу, жасалма түрдө түзүлөт. Жасалма тилдер табигый тил­дердин кээ бир милдеттерин аткарат, башкача айтканда ата­йын максаттар үчүн, мисалы, маалымат иштерин­де (маалыматты ЭВМдин, башкача айтканда программалоо ж-а машина тилдеринин жардамы м-н иштеп чыгууда, эл аралык жасалма тилдерди түзүүдө ж. б.) пай­даланылат. Эл аралык жасалма тилдердин түзүлүшү 17– 18-кылымдарда башталган. Алардын чыгышына латын тилинин эл аралык маанисинин төмөндөшү түрт­кү берген. Бүткүл дүйнөнүн адамдарына түшү­нүктүү ж-а оңой үйрөнүлүүчү эл аралык жасалма тилдердин долбоорун түзүү аракеттери көп болгон. Адеген­де жасалма тилдердин долбоору ойдон чыгарылса, кийин­черээк тирүү тилдердин негизинде түзүлгөн. Жасалма тилдердин биринчи долбоорун (волапюк) 1880-жылы немис тилчиси И. Шлейер түзгөн. Жасалма тилдердин ке­ңири таралганы – эсперанто. Анын көп өл­көлөрдө активдүү жактоочулары, котормолору, көркөм чыгармалары бар. Жасалма тилдердин белгилүүлөрү: о к ц и д е н т а л ь (интерлингва) 1922-жылы эстон тилчиси В. Валем, н о в и а л ь 1928-жылы дания­лык О. Есперсен, и н т е р л и н г в а 1903-жылы италиялык математик Ж. Пеано тарабынан түзүлгөн. Жасалма тилдер структураларына жараша төмөнкү топ­торго бөлүнөт: 1) априордук тилдер – логикалык же эмпириялык түшүнүктөрдө түзүлгөнү (ро, сольресоль); 2) аралаш тилдер – ар түрдүү тил­дерден алынган сөздөрдө түзүлгөнү (волапюк); 3) интернационалдык лексикалардын негизинде түзүлгөн тилдер (эсперанто, идо, интерлингва).