ДИФФУЗИОНИЗМ

ДИФФУЗИОНИ́ЗМ – этнография жана археоло­гиядагы XIX кылымдын аягы – XX кылымдын башында калып­танган багыт; ал айрым элдердин маданиятынын өнүгүшүн өз алдынча эволюция эмес (к. Эволю­циялык мектеп), башка элдердин жер которуу­дагы маданий таасири жана алардын жетишкен­диктерин өздөштүрүү, маданий байланыштардын бир элден экинчи элге оошусу деп түшүндүрөт. Этнологияда диффузионизм деп маданияттын соода, көчүү, со­гуштук жеңип алуу аркылуу таралуусун түшү­нүшкөн. Илимий багыт катары диффузионизм маданияттагы өз ара алакаларды, байланыштарды, башка элдерден алып өздөштүрүүнү жана башка элдерге таралууну та­рыхый процесстин эң башкы мазмуну катары карайт. Эволюционисттердин окшош шарттар­да окшош маданияттар өз алдынча пайда болуп өнүгөт деген идеясына диффузионизм маданият элементтери уникалдуу түрдө бир аймакта пайда болуп, ки­йин башка аймактарга тарайт деген идеяны кар­шы коёт да, мыкты маданий ойлоп табуулар алгач бир географиялык чөйрөдө пайда болот жана бүт дүйнөгө стихиялык түрдө таралат деп карайт. Бул көз караштан алганда адам маданиятты жара­туучу эмес, ээлөөчү гана болуп калат. Маданияттын таралуусунда жеңип алуу, колониялаштыруу, жер которуу, ыктыярдуу тууроо, соода жана башкалар чоң мааниге ээ болот. Диффузионизмдин кыйла ырааттуу эмгек­тенген өкүлү Ф. Гребнер болгон. Ал «маданий чөйрөлөр» теориясын түзгөн жана бардыгы алты «маданий чөйрөнү» бөлүп көрсөткөн. Диффузионизм теория­сында бир канча агымдар жана мектептер: тары­хый-географиялык багыт (Э. Норденшельд), маданий-та­рыхый мектеп (Ф.Гребнер, В. Шмидт), антропо­географиялык мектеп (Л. Фробениус), маданий ареалдар теориясы (Э. Сепир, М. Херсковиц) болгон.