ЖӨНӨКӨЙЛӨР: нускалардын айырмасы
м (1 версия) |
No edit summary |
||
| 1 сап: | 1 сап: | ||
<b type='title'>ЖӨНӨКӨЙЛӨР</b> (Рrotozoa) – бир клеткалуу жа­ныбарлар тиби. | <b type='title'>ЖӨНӨКӨЙЛӨР</b> (Рrotozoa) – бир клеткалуу жа­ныбарлар тиби. Жөнөкөйлөрдүн клеткасы бир бүтүн орга­низмдин кызматын аткарат. Көпчүлүк жөнөкөйлөр өтө кичине болгондуктан, микроскоп м-н гана кө­рүүгө болот. Дене түзүлүшү тоголок, нур сымал симметриялуу (радиоляриялар), эки жактуу сим­метриялуу (инфузориялар), айрымдары симмет­риясыз ж-а формасыз (амёба) болот. Жөнөкөйлөр убак­тылуу пайда болуучу жалган буттар (амёба), шапалакчалар (шапалактуулар), көп сандаган кирпикченин (инфузориялар) жардамы м-н кыймылдайт. Денеси цитоплазмадан ж-а бир же бир нече ядродон турат. Цитоплазмасын­да бардык клеткалардагыдай органоиддер бо­луп, алар өзүнө тиешелүү кызмат аткарат, ан­дан тышкары атайын кызмат аткаруучу орга­ноиддер да кездешет, мисалы, жалган буттар, ша­палактар, кирпикчелер. Цитоплазма мембрана м-н курчалган, ал эктоплазма ж-а эндоплазма­дан турат. Жөнөкөйлөр өз алдынча азыктанууга, жы­лып жүрүүгө, душманынан коргонууга жөн­дөмдүү. Чөйрөнүн ыңгайсыз шартына туш кел­генде, сыртынан чел м-н капталып, цистаны (кыймылсыз, азыктанууга, көбөйүүгө жөн­дөмсүз абалды) пайда кылат. Жөнөкөйлөрдүн азыктануу­су фагоцитоз, пиноцитоз, диффузия же осмос басымынын негизинде жүрөт. Буларда азыкта-[[File:ЖӨНӨКӨЙЛӨР59.png | thumb | Жөнөкөйлөр: 1, 2 – эвгленалар; 3 – амёба; 4, 5 – инфузориялар.]] | ||
нуунун автотрофтуу ж-а гетеротрофтуу эки түрү белгилүү. Көбөйүүсү жыныссыз (митоз жолу м-н бөлүнүү) ж-а жыныстык (коньюгация, ко­пуляция) жол м-н жүрөт. Керексиз заттар жый­рылткыч вакуолдор аркылуу сыртка бөлүнөт. Жөнөкөйлөрдүн 7 тиби (саркомастигафорлор, микроспо­ридиялар, инфузориялар ж. б.), 40 миңдей түрү белгилүү. Жөнөкөйлөр биздин планетада кеңири тара­лып, бардык чөйрөдө здешет. Алардын көп­чүлүгү башка денеде жашоого ыңгайланып, 3 миңге жакын түрү – адам м-н жаныбар мителе­ри. Ж-гө жалган буттуулар, <i>инфузориялар,</i> ша­палактуулар, споралуулар класстары кирет. Кээ бири киши, мал, өсүмдүк ж-а жапайы аң айба­наттарынын мителери, ошондой эле оору козгогучтар. Жөнөкөйлөрдүн кээ бир түрү (амёба, инфузория) генетикалык, биохимиялык, биофизикалык изилдөөлөрдө пайдаланылат. Жөнөкөйлөрдү изилдөөчү илим – <i>протозоология</i>. [[Категория:3-том, 327-448 бб]] | |||
кыймылдайт. Денеси цитоплазмадан ж-а бир же бир нече ядродон турат. Цитоплазмасын­да бардык клеткалардагыдай органоиддер бо­луп, алар өзүнө тиешелүү кызмат аткарат, ан­дан тышкары атайын кызмат аткаруучу орга­ноиддер да кездешет, | |||
[[File:ЖӨНӨКӨЙЛӨР59.png | thumb | Жөнөкөйлөр: 1, 2 – эвгленалар; 3 – амёба; 4, 5 – инфузориялар.]] | |||
нуунун автотрофтуу ж-а гетеротрофтуу эки түрү белгилүү. Көбөйүүсү жыныссыз (митоз жолу м-н бөлүнүү) ж-а жыныстык (коньюгация, ко­пуляция) жол м-н жүрөт. Керексиз заттар жый­рылткыч вакуолдор аркылуу сыртка бөлүнөт. | |||
07:30, 18 Июль (Теке) 2025 -га соңку нускасы
ЖӨНӨКӨЙЛӨР (Рrotozoa) – бир клеткалуу жаныбарлар тиби. Жөнөкөйлөрдүн клеткасы бир бүтүн организмдин кызматын аткарат. Көпчүлүк жөнөкөйлөр өтө кичине болгондуктан, микроскоп м-н гана көрүүгө болот. Дене түзүлүшү тоголок, нур сымал симметриялуу (радиоляриялар), эки жактуу симметриялуу (инфузориялар), айрымдары симметриясыз ж-а формасыз (амёба) болот. Жөнөкөйлөр убактылуу пайда болуучу жалган буттар (амёба), шапалакчалар (шапалактуулар), көп сандаган кирпикченин (инфузориялар) жардамы м-н кыймылдайт. Денеси цитоплазмадан ж-а бир же бир нече ядродон турат. Цитоплазмасында бардык клеткалардагыдай органоиддер болуп, алар өзүнө тиешелүү кызмат аткарат, андан тышкары атайын кызмат аткаруучу органоиддер да кездешет, мисалы, жалган буттар, шапалактар, кирпикчелер. Цитоплазма мембрана м-н курчалган, ал эктоплазма ж-а эндоплазмадан турат. Жөнөкөйлөр өз алдынча азыктанууга, жылып жүрүүгө, душманынан коргонууга жөндөмдүү. Чөйрөнүн ыңгайсыз шартына туш келгенде, сыртынан чел м-н капталып, цистаны (кыймылсыз, азыктанууга, көбөйүүгө жөндөмсүз абалды) пайда кылат. Жөнөкөйлөрдүн азыктануусу фагоцитоз, пиноцитоз, диффузия же осмос басымынын негизинде жүрөт. Буларда азыкта-
нуунун автотрофтуу ж-а гетеротрофтуу эки түрү белгилүү. Көбөйүүсү жыныссыз (митоз жолу м-н бөлүнүү) ж-а жыныстык (коньюгация, копуляция) жол м-н жүрөт. Керексиз заттар жыйрылткыч вакуолдор аркылуу сыртка бөлүнөт. Жөнөкөйлөрдүн 7 тиби (саркомастигафорлор, микроспоридиялар, инфузориялар ж. б.), 40 миңдей түрү белгилүү. Жөнөкөйлөр биздин планетада кеңири таралып, бардык чөйрөдө здешет. Алардын көпчүлүгү башка денеде жашоого ыңгайланып, 3 миңге жакын түрү – адам м-н жаныбар мителери. Ж-гө жалган буттуулар, инфузориялар, шапалактуулар, споралуулар класстары кирет. Кээ бири киши, мал, өсүмдүк ж-а жапайы аң айбанаттарынын мителери, ошондой эле оору козгогучтар. Жөнөкөйлөрдүн кээ бир түрү (амёба, инфузория) генетикалык, биохимиялык, биофизикалык изилдөөлөрдө пайдаланылат. Жөнөкөйлөрдү изилдөөчү илим – протозоология.