БОР (химиялык элемент)

БОР (лат. Borum), B – элементтердин мезгилдик системасынын III тобундагы химиялык элемент. Ат. н. 5, ат. м. 10,811. Туруктуу 2 изотобу ¹⁰В ж-а ¹¹В бар. 1808-ж. фр. химиктер Л. Ж. Тенар, Л. Ж. Гей-Люссак таза түрүндө бөлүп алышкан. Жер кыртышындагы массасы 3. 10^–3%. Табиятта бирикмелер түрүндө гана кездешет. Металл эмес, кара түстөгү кристалл, эрүү t 2075°С. Катуулугу боюнча алмаздан кийинки 2-орунда турган диамагниттүү зат. Температура жогорулаган сайын электр өткөргүчтүгү артат. Бирикмелеринде үч валенттүү. Абада 700°Сге чейин ысытканда В₂О₃кө айланат, суутек (Н₂) менен реакцияга кирбейт. Жогорку температурада галогендер менен кошулуп, галогениддерди BJ₃, азот менен нитридди, көмүртек менен карбидди, металлдар менен бориддерди пайда кылат. Күкүрт жана туз кислоталарында эрибейт; азот кислотасы менен «падыша арагында» Бор кислотасына чейин кычкылданат. Жегичтер менен кошуп ысытканда бораттар алынат. Ал В₂О₃ жана BCl₃тү калыбына келтирүүдөн, NaBF₄тү электролиздөөдөн алынат. Ядролук техникада цемент, айнек өндүрүшүндө жана химия өнөр жайында боёк, кагаз, резина ж.б. өндүрүүдө колдонулат. Түстүү куймаларды, болотту алууда, алардын сапатын жакшыртуу максатында аз санда Бор кошулат. Температура 600°Сге чейин көтөрүлгөндө, анын ток өткөрүү жөндөмдүүлүгү 100 эсе жогорулайт, ошондуктан жарым өткөргүч катары пайдаланылат.