БИОСФЕРАНЫ БУЛГОО

БИОСФЕРАНЫ БУЛГОО – адамзат коомунун биосферага тийгизген терс таасирлеринин жыйындысы. Алар биосферада зыяндуу заттардын өлчөмүн көбөйтүп, жашоо чөйрөсүнө залалдуу жаӊы химиялык бирикмелерди пайда кылат. Натыйжада биосферада бир топ өзгөрүүлөр болот. Мисалы, температуранын кескин көтөрүлүшү, табигий радиоактивдүүлүктүн күчөөсү ж. б. Мындай кесепеттер өз кезегинде адамдын ден соолугуна жана айлана-чөйрөгө өтө зыяндуу таасирин тийгизип, адамзаттын жашоо мүмкүнчүлүгүн чектөөдө. Учурда адамзаттын иш-аракетинин реалдуу натыйжасында тигил же бул формасына алып келүүдө. Буга өнөр жайдын, энергетиканын, транспорттун чар жайыт өнүгүүсү, айыл чарбасынын жана тиричиликтин химияланышы, калктын тез өсүшү, ошондой эле планетанын ургаалдуу урбанизациясы түрткү болууда. Мисалы, Жердин түпкүрүнөн жылына 300 млрд т тоо тек казып алынып, млрд т чамасында шарттуу отун жагылат; атмосферага 20 млрд т СО₂, 300 млн т СО, 50 млн т NOХ, 150 млн т SO₂, 4–5 млн т H₂S ж. б. зыяндуу газдар, 400 млн т күл жана чаӊ кошулат; гидросферага 600 млрд т өнөр жай жана тиричилик таштандылары төгүлүп, 10 млн т нефть жана нефть бирикмелери ташталат. Биосферага жерден казылып алынган металлдардын 50%, химиялык сырьёнун 30%, жылуулук электр станцияларынын иштелип чыккан жылуулуктун 67% кошулууда. Мындан жылына биосферада мурда такыр кездешпеген жана зыяндуу касиеттеринен ажырабаган химиялык бирикмелер (ксенобиотиктер) пайда болот. Биосфераны булгоонун масштабы өтө зор болгондо метаболизмдин табигый процесстерин жана атмосфера менен гидросферанын суюлтуу мүмкүнчүлүгү планетанын айрым бөлүктөрүндө адамзаттын чарбалык зыяндуу таасирин жөнгө сала албай калат. Бул биосферанын өзүн-өзү жөнгө салуу процессине тоскоол болуп, табият системаларынын бузулушу, токой менен айыл чарба аянттарынын кыскарышы жана түшүмдүүлүгүнүн төмөндөшү, экосистемалардын деградациясы, адамзаттын ден соолугунун начарлашы менен коштолууда.
Б. Үсөнканов.