БЕЛГРАД

Кыргызстан Энциклопедия жана Терминология Борбору дан
08:55, 18 Февраль (Бирдин айы) 2025 карата Kadyrm (талкуу | салымы) (1 версия) тарабынан жасалган версия
Навигацияга өтүү Издөөгө өтүү

БЕЛГРА́Д (Београд) – Черногория ж-а Сербия Мамл. биримдигинин ж-а Сербия Респ-нын бор­бор шаары. Түш. Европадагы ири шаарлардын бири. Б. өзгөчө адм.-айм. бирдик статусуна ээ болгон (16 общинага бөлүнөт) борб. регионду түзөт. Калкы 1,1 млн (2005; шаар айланасын­дагы общиналар м-н 1,7 млн). Дунай д-на Сава д. куйган жерде жайгашкан өлкөдөгү ири порт. Темиржол ж-а автомобиль магистралдар тоому. Батыш ж-а Борб. Европадан Эгей деңизине чы­гып, андан ары Кичи Азияга,Жакынкы ж-а Ор­тоңку Чыгышка чыгат. Эларалык аэропорту бар. Машина куруу (ар түрдүү); эгин жыйноочу ком­байндар, трактор, а.ч. техникалары, автобус («Икарбус» з-ду), микроэлектрон приборлору, тиричилик техникаларынын тетиктери («Бе­лим» з-ду), хим., текстиль, булгаары-бутки­йим, полигр., тамак-аш, жеңил, жыгачылык өнөржайы иштейт. Эларалык ярмаркалар ж-а жыл сайын кинофестивалдар өтүп турат. Серб ИА, ун-т, обсерватория, театр ж-а кино акаде-

11*


Белград. Сава дарыясынын бою.

миясы (1950, учурда драма иск-восу ф-тети), китепкана, театрлар, филармония (оркестр, хор), элдик этногр. музейлери ж. б. бар.

Тоо капталдарында ж-а дөңсөөлөрүндө токой массивдери ж-а парктар көп, алар Космай (628 м), Авала (506 м) ж. б. корук уюшулган. Азыркы Б-дын аймагында байыркы кельт урууларынын Сингидунум аттуу тургун жайы болгон, кийинчерээк ошол эле ат м-н римдик шаар болуп калган (б. з. ч. 1-к. б. з. 4-к.). 6-к-да шаар Византиянын карамагына өткөн. 9–10-к-да болгарлар ээлешкен. 11–12-к-да Ви­зантиянын, андан кийин болгарлардын, венгр­лердин ж-а сербдердин бийлиги астында кел­ген. 1521-ж. Б-ды түрктөр басып алган. Авст­рия-Түркия согуштарынын учурунда Б. үч жолу (1688–90, 1717–39, 1789–91) австриялыктардын колуна өткөн. 1806-ж. түрктөрдөн бошотулуп, Сербия княздыгынын (1882-жылдан королдугу­нун) борбору болуп калат. 1813–30-ж. шаар кай­радан түрктөрдүн бийлигине өткөн. Биринчи дүйнөлүк согушта Б. эки жолу австриялык ас­керлер тарабынан басып алынган. 1918-жыл­дын 1-декабрынан Б. серб, хорват ж-а словен­дер королдугунун (1929-жылдан Югославиянын) борбор шаары. 1941-ж. 13-апрелде Германия басып алган. 1944-ж. сов. аскерлер м-н Югосла­виянын Элдик-боштондукка чыгаруу армиясы бошоткон. 1945–92-ж. Югославия Элдик Феде­рация Респ-нын (1963-жылдан Югославия Соц. Федерация Респ-нын) борбор шаары болуп жа­рыяланган. 1992-жылдан Югославия Союздук Респ-нын, 2003-жылдан Черногория ж-а Сербия Респ-нын борбору.