ДИЭЛЕКТРИКТЕР

ДИЭЛЕКТРИКТЕР (гр. dia – аркылуу, англ. electric – электрлик) – электр тогун өтө начар өт­көрүүчү заттар. «Диэлектриктер» терминин илимге М. Фара­дей киргизген (1839). Заттарда сырткы электр булактары пайда кылган электр талаасы заряд­дардын багытталган кыймылын (электр тогун) же кайрадан бөлүштүрүлүшүн, же электрдик диполдун моментин пайда кылат, башкача айтканда поляр­ланат. Полярлануу же электр өткөрүмдүүлүк касиетине карата заттар диэлектриктер (изолятор) ж-а өт­көргүчтөр (металл, электролит, плазма) болуп бөлүнөт. Диэлектриктердин электр өткөрүмдүүлүгү металлга салыштырганда өтө аз. Алардын салыштырма каршылыгы (ρ) 10⁸ – 10¹⁷ Ом . см (металлда ρ ~10^–6 – 10^–4 Ом.см). Физикада металл м-н диэлектриктердин айырмасы: металлда эркин электрон көп, ал эми диэлектриктердин атомдорунда электрон ядро м-н бекем байцланышкан (эркин электрон жок); электр талаасы диэлектриктердин электронун кичине жылышка мажбурлайт. Диэлектриктерге катуу, суюк, газ абалындагы заттар кирет. Кристаллдар (туздар – NaCl, KBr ж. б.) ж-а аморфтук заттар (айнек, кара чайыр ж. б.), таза суу, нитробензол диэлектриктер болушат. Газдар ней­тралдык атом, молекулалардан тургандыктан, кадимки шартта электр тогун өткөрүшпөйт. Температура жогорулаганда атом, молекулалар ион­дошуп, газ плазмага айланат. Макроскопиялык теорияда диэлектриктер үзгүлтүксүз чөйрө катары каралат. Анын электрдик Dабалын сүрөттөө үчүн заряд тыгыздыгы ρ пайдаланылат. Диэлектриктердин электрдик абалын аныктоодо заряд тыгыздыгынан башка полярлануу вектору P колдонулат: ρ = – divP. Көпчүлүк диэлектриктердин полярлануу вектору Р ж-а электр талаасынын чыңалышы Е сызыктуу бай­ланышта, башкача айтканда P=ε^0χΕ (мында ε₀ =8,85 ^. 10–12 Ф/м, Х(хи) - диэлектрдик кабылдоочулук). Көпчүлүк учурда диэлектриктерде D электр индукциясы колдонулат: D=ε₀εE=ε₀E +Р, мында ε – диэлектр­дик өткөрүмдүүлүк (катыштар СИде жазылган). Диэлектриктер илим м-н техникада электр изоляция ката­ры, ал эми диэлектрик кристаллдар (пьезоэлек­трик, сегнетоэлектрик) квант электроникасын­да колдонулат.

Ад.: Барфут Ж., Тейлор Ж. Полярные диэлектрики и их применения /Пер. с англ. М., 1981.