БОР (химиялык элемент)

БОР (лат. Borum), B – элементтердин мезгилдик системасынын III тобундагы хим. элемент. Ат. н. 5, ат. м. 10,811. Туруктуу 2 изотобу ¹⁰В ж-а ¹¹В бар. 1808-ж. фр. химиктер Л. Ж. Тенар, Л. Ж. Гей-Люссак таза түрүндө бөлүп алышкан. Жер кыртышындагы массасы 3. 10^–3%. Табиятта бирикмелер түрүндө гана кездешет. Металл эмес, кара түстөгү кристалл, эрүү t 2075°С. Катуулугу б-ча алмаздан кийинки 2-орунда турган диамагниттүү зат. Темп-ра жогорулаган сайын электр өткөргүчтүгү артат. Бирикмелеринде үч валенттүү. Абада 700°Сге чейин ысытканда В₂О₃кө айланат, суутек (Н₂) м-н реакцияга кирбейт. Жогорку темп-рада галогендер м-н кошулуп, галогениддерди BJ₃, азот м-н нитридди, көмүртек м-н карбидди, металлдар м-н бориддерди пайда кылат. Күкүрт ж-а туз к-таларында эрибейт; азот к-тасы м-н «падыша арагында» Б. к-тасына чейин кычкылданат. Жегичтер м-н кошуп ысытканда бораттар алынат. Ал В₂О₃ ж-а BCl₃тү калыбына келтирүүдөн, NaBF₄тү электролиздөөдөн алынат. Ядролук техникада цемент, айнек өндүрүшүндө ж-а химия өнөр жайында боёк, кагаз, резина ж.б. өндүрүүдө колдонулат. Түстүү куймаларды, болотту алууда, алардын сапатын жакшыртуу максатында аз санда Б. кошулат. Темп-ра 600°Сге чейин көтөрүлгөндө, анын ток өткөрүү жөндөмдүүлүгү 100 эсе жогорулайт, ошондуктан жарым өткөргүч катары пайдаланылат.