ВИСМУТ

ВИ́СМУТ (Bismuthum), Bi – элементтердин мезгилдик системасынын V тобунан орун ал­ган хим. элемент; ат. н. 83, ат. м. 208,9; турук­туу бир изотоптон ²⁰⁹Bi турат. Табиятта эркин ж-а бирикмелер түрүндө кездешет. Анын эң ке­ңири таралган минералдары Bi₂S₃ (висмут жал­тырагы) ж-а Bi₂О₃ (бисмит). Жер кыртышында массасы б-ча 2 · 10^–5 %ти түзөт. В. – күмүш түс­пөл боз металл; тыгыздыгы 9,80 г/см³, эрүү t 271,3°С. Бирикмелеринде 2, 3, 5 валенттүү. Кур­гак абада туруктуу, жогорку темп-рада күйүп, сары түстөгү оксидин Bi₂О₃ пайда кылат. Кү­күрттө эриткенде же анын туздарынын эритме­сине күкүрттүү суутекти таасир эткенде, кү­күрттүү В. пайда болот. Туз ж-а суюлтулган күкүрт к-талары м-н реакцияга кирбейт. Азот к-тасы м-н нитратты, концент. күкүрт к-тасы м-н ысытканда гидросульфатты пайда кылат. Галогендер м-н BiF₃ сыяктуу бирикмелерди бе­рет. Анын Мg м-н болгон куймасына НСIду таасир эткенде уулуу газ – Bi₂Н₃ пайда бо лот.

В. көмүр м-н Bi₂О₃тү калыбына келтирүүдөн же күкүрттүн бирикмелеринен темир м-н сүрүп чы­гаруудан алынат: Bi₂О₃ +3С = 2Bi + 3СО; Bi₂S₃+ + 3Fе = 2Bi + 3FeS. В. коргошун, калай, кад­мий ж. б. металлдар м-н куйма алууда, магнит талаасынын чыңалуусун өлчөөчү прибордо, яд­ролук реактордо, көп бирикмелери айнек, ке­рамика жасоодо ж-а медицинада колдонулат. В-тун кычкылтек м-н болгон бирикмелери (BiО, Bi₂О₃, Bi₂О₄, Bi₂О₅) В. оксиддери деп ата лат.

В-тун (III) үч оксиди Bi₂О₃ – табиятта бисмит же висмут охрасы аттуу минерал түрүндө кезде­шет. Ал сары түстөгү оор күкүм, ысытканда күрөң же саргыч кызыл түскө өтөт. Сууда эри­бейт, к-таларда оңой эрип, туздарды пайда кы­лат. BiO – В. моноксиди, кара түстөгү катуу зат. Nа₃Biту NН₃тө кычкылтек м-н окистендир­генде пайда болот. Bi₂О₅ – В-тун пента оксиди, күрөң кристалл. Bi₂О₃тү КОНтын суудагы эрит­месинде хлор м-н окистендирүүдөн алынат.