ДАТКА
ДАТКА (фарсча дадхох – адилетти сүйүүчү, адилеттүүлүктү талап кылуучу) – мансап даражасы Бухара хандыгына чейин эле алгач фарс тилдүү мамлекеттерде кабыл алынган. Д. хан сарайында кызмат кылып, хандын кабыл алуу бөлмөсүндө иштеген ж-а ордого түшкөн арыздарды ханга жеткирип, арыз ээлерине кайра хандын жообун, чечимин билдирип турган. Кокон хандыгынын бийлик шатысында Д. мамл. башкаруудагы кызмат орду б-ча тогузунчу орунда турган (парваначыдан кийин, бийден мурун). Хандын атайын чечими б-ча шариятты жакшы билген, жогорку медресени аяктаган адамдар Д-лыкка дайындалган. Д-лык адегенде «чин» же кызмат орду эмес, даража катары каралса, кийинчерээк Кокон хандыгынын мамл. башкаруу аппаратында Д. даражасын алган адамдар жүз башыдан вилайеттерге чейин башкаруу укугуна ээ болгон. Согуш убагында ээлеген кызматы б-ча жогорку аскердик чиндерге барабар эле. Айрым убакта Д-лар атайы кызматтарда турбаса да, Д. наамын сактап калган, бирок тукумуна мурас калтырууга акысы жок болгон. Кокон хандыгынын бийлигин сактап туруу максатында бул даража кыргыздардын беделдүү адамдарына, мис., Алайдан Алымбекке, Таластан Ажыбекке, Аксыдан Кедейбайга, Жумгалдан Медетке, аялдардан Курманжанга ж. б. инсандарга берилген.19-к. Д. даражасы Түн. Кырг-ндын аймагында жогорку наамдардын бири болуп, хан казынасынан жылына 700 батман аштык ж-а 1000 дилде алууга акылуу болгон.
Ад.: Бабабеков Х. Кокон тарыхы. Т., 1996; Наливкин В. П. Краткая история Кокандского ханства. Казань, 1886. А. Абасбеков.