ДЕМОКРАТИЯ

ДЕМОКРА́ТИЯ (гр. demos – эл, krftos – бий­лик) – эл бийлиги, бийлик элдин колунда бол­гон саясий түзүлүш, мамлекет формасы. Д-да мамл. бийликтин негизги органдары шайланат, жарандардын теӊ укуктуулугу, чечимдерди ка­был алууда азчылыктын көпчүлүккө баш ийи­ши камсыз болот. Д-нын тарыхы байыркы ба­тыш цивилизациясынын мезгилинен башталат. Байыркы Афиныда тарыхта биринчи жолу эл­дик чогулуш, бардык жооптуу кызматтагы адам­дардын шайлануу ж-а отчёт берүү принциптери сыяктуу саясий ин-ттар иштелип чыккан. Азыр­кы Д-нын салттары батыштагы рев-ялардын жүрүшүндө ж-а АКШдагы көз каранды эместик үчүн болгон согуштарда түптөлүп, Д-нын негиз­ги башаты – бардык адамдардын мыйзам ал­дында теӊдиги ж-а адамдын эркиндигине негиз салынган. Д. төмөндөгүдөй принциптерди кам­тыйт: адам укугу ж-а аны мамлекеттин укугу­нан жогору коюу; эркин атаандаштык ж-а ба­зар мамилелериндеги эркиндик, жеке ойго ээ бо­луу ж-а аны ачык айтуу б-ча азчылыктын уку­гунун корголушу; башкаруу органдарынын мез­гил-мезгили м-н эл алдына иши ж-дө отчёт бе­рип туруу, көпчүлүк колдогон чечимди кабыл алуу; эркиндик, азаттык, теӊдик, теӊчилдик, мыйзамды ж-а адам укуктарын сыйлоочулук, көп түрдүү пикирдүүлүк (плюрализм), калк эге­мендиги, жарандардын мамл., адм. башкарууга катышы ж. б. Д-лык коомдо теӊ салмактуулук­ту кармап турган өз алдынча, бирок бири бири м-н байланыштуу болгон бийликтин үч бутагы түзүлөт. Аларга мыйзам чыгаруучу, аткаруучу ж-а сот бийлиги ыйгарылат. Д-нын негизинде элдин өзүн-өзү башкаруу идеясы ж-а элдик өкүл-

дөрдүн шайлоочулар алдындагы жоопкерчили­ги жатат.