ДИДАКТИКА

ДИДА́КТИКА (гр. didaktikōs – үйрөтүү, оку­туу) – педагогиканын билим берүү ж-а окутуу теориясын иштеп чыгуучу тармагы. «Д.» тер­мини 17-к-да эле пайда болгон. Чех педагог-гу­манисти Я. А. Коменский өзүнүн «Улуу дидак­тика» (1657) деген эӊ чоӊ эмгегин жаратып, коомдук тарбиянын негизги маселелерин, бал­дарды окутуунун принциптерин ж-а эрежелерин иштеп чыккан. 19-к-дан тартып Д. педагогика­нын билим берүү теориясы ж-дөгү бөлүгү ката­ры кабыл алынган. Д-нын өнүгүшүнө И. К. Пес­талоцци, А. Дистервег, Ж. Ж. Руссо, К. Д. Ушин­ский ж. б. зор салым кошкон. Бүткүл педагоги­ка сыяктуу эле Д. адам коомунун өнүгүшүнүн ар кандай баскычында мектеп алдына коюлуу­чу маселелерди чечүү м-н тарыхый мүнөздө өнүккөн. Окуу процесси – Д-дагы окуп-үйрөнү­лүүчү эӊ негизги ж-а эӊ татаал учур. Ал билим­ди, билгичтикти ж-а көндүмдөрдү бекем өздөш­түрүүгө, өз алдынча ойлонууга, окуучулардын жөндөмүн калыптандырууга, ойлонуп эмгектенүү мад-тынын зарыл элементтерине ээ болууга, калыптандырууга багытталган мугалим м-н окуучулардын өз ара байланышкан ырааттуу аракеттеринин жыйындысы болуп саналат. Окуу процесси билим берүүнүн максаты м-н шарт­талып, өзүнүн компоненттеринин: окутуунун, б. а. окуу предметинин мазмунунун (мында ар бир класстын окуучулары үчүн); илимдердин негиздеринин (билимдер системалаштырылып берилет); окуп-үйрөнүүнүн, б. а. окуучулардын акыл ж-а күч аракеттерин өз ичине камтыган ар кандай ишмердиктеринин; окутуунун мате­риалдык каражаттарынын (окуу китептери, окуу куралдары, тех. каражаттар ж. б.) бири­бирине таасирлери аркылуу мүнөздөлөт. Окуу­чулардын билимди өздөштүрүүсүнүн ж-а акыл­эсинин өнүгүүсүнүн натыйжасын мүмкүн болу­шунча жогорулатуу үчүн окуу процессинин не­гизин ушул компоненттердин бири-бирине туу­ра байланышын таап аныктоо Д-нын негизги проблемасы болуп эсептелет. Д. пед. ж-а бал­дар психологиясы, жалпы психология ж-а фи­зиология м-н тыгыз байланышта болот. Ар бири өз жаатында баланын таанып-билүү ишмерди­гинин процесстери ж-дө билим берет, балдарды окутуунун мазмунун ж-а ыкмаларын окуп­үйрөнүүгө чоӊ жардам көрсөтөт. Д-лык эӊ ири маселелерди чечүүдө бул илимди толук пайда­лануу зарыл. Мугалимдер үчүн ар бир предмет­терди окутууда жалпы мыйзамченемдүүлүктүн ишке ашырылышынын айкын жолдору өтө ке­ректүү ж-а маанилүү. Бул маселелер предмет­тик Д-да каралат. Д-нын негизги милдеттери: а) окутуу максаттарын ж-а милдеттерин анык­тоо; б) окутуу процессинин мыйзамченемдүү­лүгүн аныктап чыгуу; в) билим берүүнүн мазму­нун аныктоо; г) окутуунун эӊ натыйжалуу ык­маларын ж-а уюштуруу формаларын иштеп чыгуу. Демек, Д. Эмне үчүн окутуу керек? Эмне­ни окутуу керек? Кандайча окутуу керек? сыяк­туу суроолорго жооп берет. Билим берүү теория­сынын негизги маселелери, б. а. жалпы билим берүүнүн мүнөзү, окуу планы, окуу программа­лары, окуу китептери Д-да бардык жактан ка­ралат. Сабак берүүнүн ил. деӊгээлин жогорула­туу, тех. окуунун, эмгек тарбиясын ж-а кесипчи­лик багыт берүүнү ишке ашыруунун, о. эле оку­тууда ж-а тарбиялоодо тех. каражаттарды кол­донуунун натыйжалуу жолдорун аныктоо ма­селелерин иштеп чыгуу талап кылынат. И. Бекбоев.