ДИАЛЕКТИКАЛЫК МАТЕРИАЛИЗМ
ДИАЛЕКТИКАЛЫК МАТЕРИАЛИ́ЗМ – «Марксизмдин философиялык окуусу ж-а коммунисттик партиялардын дүйнөгө көз карашы» (советтик философиялык аныктамадан). Д. м. ж-а анын негизги принциптери 19-к-дын 40-жылдарында К. Маркс м-н Ф. Энгельс тарабынан түзүлүп, В. И. Ленин аны андан ары өнүктүргөн. Диалектикалык материализм бирден-бир жеткилеӊ иштелип чыккан философиялык система деп эсептелинген. В. И. Лениндин сөзү м-н айтканда, марксизмдин философиясы – Диалектикалык материализм немис классикалык философиясына, айрыкча, Л. Фейербахтын материализмине, философия теориянын туу чокусуна жеткен Гегелдин улуу диалектикасына таянган. Табият таануу илимдери жаатындагы улуу ачылыштар (энергиянын сакталуу закону, клетканын ачылышы, Дарвиндин эволюция теориясы), коомдук өнүгүүнүн индустриялык баскычка өсүп жетилиши, тарыхый ж-а социалдык изилдөөлөрдүн деӊгээли турмуш алдыга койгон орчундуу, түпкү болмуштук маселелерге жооп бере ала турган жаӊы, чыныгы илимий теорияны иштеп чыгуу милдети дүйнөлүк коомдук ой-пикирдин алдына курч коюлган тарыхый чакырык Диалектикалык материализмди турмушка алып чыкты,– делет марксизм тарыхынын баянында. Диалектикалык материализм теориясынын ырастоосуна ылайык, материя – дүйнөнүн жападан-жалгыз негизи, чордону. Ал эми аӊ-сезим болсо, анын касиети. Дүйнөнүн кыймылы ж-а өнүгүшү, Диалектикалык материализм окуусу көрсөткөндөй, анын ички карама-каршылыктарынын натыйжасында, башкача айтканда карама-каршы жактардын биримдиги м-н күрөшү, сандык өзгөрүүлөрдөн сапаттык түргө өтүү, танууну тануу (үч баскычтуу өнүгүү: тезис – антитезис –синтез) сыяктуу бүт баарына жалпы таандык мыйзамдардын негизинде жүрүп турат. Диалектикалык материализмдин предмети жалпылык ж-а жекелик, маӊыз ж-а көрүнүш, мазмун ж-а форма, бүтүн ж-а бөлүк, себеп ж-а натыйжа, мүмкүндүк ж-а чындык, зарылдык ж-а кокустук сыяктуу категорияларында ачылат. Диалектикалык материализмдин эӊ маанилүү принциби – тааным теориясы: жаратылыштын өнүгүү, өсүү мыйзам ченемдүүлүктөрүнө ойлоонун (ой жүгүртүүнүн) өсүп-өнүгүү тенденцияларынын дал келишин, болмуш м-н ойломдун мыйзамдарынын бипбирдейлигин көрсөтөт.
Т. Абдылдабеков.