ДИАЛОГ

ДИАЛО́Г (гр. diflogos – сүйлөшүү, аӊгемеле­шүү) – маалымат алмашуунун кеӊири тарал­ган түрү, эки же андан көп адамдын баарлашуу­су. И л и м и й Диалог – адабиятта тигил же бул теориялык жобонун мазмунун маалымдоонун ыкмасы ка­тары колдонулат, негизинен суроо-жооп (кате­хизис) формасында учурайт. С а я с и й Диалог – жалпы саясий көз караш табуу, саясий эрки м-н бийлик күч колдонбой ишке ашыруу мак­сатында ар кандай мүдөөлөрдүн маӊызын те­реӊ кароо аркылуу маселелерди чечүү формасы. Диалог өлкөдөгү же эл аралык аренадагы жаӊжал­дарды жөнгө салуунун, ар кыл күчтөрдү тынч­тык кызматташууга тартуунун эӊ зарыл кара­жаты катары кызмат өтөп келет. Ф и л о с о­ф и я л ы к Диалог – инсандардын дүйнө тааным тегерегинде өз ара алым-сабак иретинде пикир алышып, баарлашуусунан улам келип чыккан философиялык чыгарманын түрү ж-а өзгөчө баяндоо ыкмасы. Ал байыркы Грекияда б. з. ч. 4-кылымда философиялык ойду догмалык эмес жол м-н түшүндүрүүчү өз алдынча жанр катары калыптанган. И н­ ф о р м а ц и я л ы к Диалог – пайдалануучулардын (же операторлордун) компьютер м-н өз ара иш алып баруу аракеттеринин жолу, суроо-жооп иретинде маалымат (же команда) алмашуусу. А д а б и й Диалог – эки же бир нече инсандар ортосундагы баарлашуунун түрлөрүн мүнөздөөчү түшүнүк. Баарлашуу диалогдук ж-а монологдук болуп экиге бөлүнөт. Диалогдук аӊгемелешүүдө өз ара баарлашуу катышуучулардын биринен бирине өтүп, айтылган ой улам жаӊы кепке чакырып ту­рат. М о н о л о г д у к кеп салуу – жооп күт­пөстөн, экинчи тарапка оозеки же жазуу жүзүндө кайрылуу (мемуар, күндөлүк, интервью ж. б.).

Кыргыз адабиятында Диалог баарлашуу же пикир ал­машуу өнөрү катары байыртадан нукура элдик нукта өнүгүп келген (айтыш, акыйнек, аския, бадик, сармерден, алым-сабак, табышмак табы­шуу, жоктоо, учурашуу д. у. с.). 20-кылымдын соӊун­да кыргыз профессионал адабиятында Диалог түрүндөгү олуттуу чыгармалар жарала баштады. Дүйнөнүн айтылуу интеллектуалдары, маданият ишмерлери катышып, 1986-жылы өткөн дүйнөлүк Ысык-Көл форумунда да аӊгемелешүү философиялык мүнөздө жүргөн. Диалогдук баарлашууну Ч. Айтматов: «Тур­муштагы нерселердин бардыгы эле кызык оку­яга айлана койбойт, кагазга түшүрүлгөндүн бар­дыгы эле ашкан кызыгуу м-н окула бербейт. Мына ушул жагдайдан алганда аӊгемелешүү – окурмандан чыдамкайлуулукту ж-а ойчулдук­ту талап кылган кыйын жанр»,– деп мүнөздөйт. Ч. Айтматовдун ж-а М. Шахановдун «Жар кы­рындагы аӊчынын ыйы» аттуу чыгармасынын жарыкка чыгышы м-н (1996, Алматы) кыргыз адабиятында Диалог жанрынын кеӊири масштабдуу, көп проблемаларды бир түйүнгө уюткан көлөмдүү үлгүсү жаралды.

Т. Абдылдабеков.