ЕКАТЕРИНА
ЕКАТЕРИ́НА II Алексеевна [21.4 (2.5).1729, Штеттин шаары – 6 (17).11.1796, Царское Село (азыркы Пушкин шаары)] – Россия императору (1762–96). Немис принцессасы, өз аты Софья Фредерика Августа Анхальт-Цербстская. 1744-жылы Россияга келип, Екатерина Алексеевна аталган. 1745-жылы император Пётр IIIгө турмушка чыккан. 1762-жылы 28-июнда бир тууган Орловдордун жетекчилигинде гвардияга таянуу м-н сарай төӊкөрүшүн уюштуруп, күйөөсүнүн ордуна бийликке келген. Өз заманынын алдыӊкы ойчулдары – Дидро ж-а Вольтер м-н кат алышып турган ж-а алардын философиясына ылайык башкарууну каалаган. 1775-жылы губерниялык башкаруу боюнча реформа жүргүзүп, жер-жердеги бюрократиялык аппараттарды бекемдеген. 1785-жылы жарыяланган «Дворяндардын сый грамотасы» сыяктуу чаралары дворяндар өкмөтүнүн бийлигин чыӊдаган. Крепостнойлук укуктун андан ары бекемделишинен келип чыккан Е. И. Пугачёв баштаган дыйкандар согушун (1773–75) аёосуз баскан. Екатерина IIнин тушундагы Түркия м-н болгон согуштардын жыйынтыгында Россия флоту Кара деӊизге чыгууга мүмкүнчүлүк алган, Түндүк Кара деӊиз бою, Крым, Кубань каратылган. 1783-жылы
Чыгыш Грузияда Россия протектораты орногон. Екатерина II Речь Посполитаны (Польшаны) үч жолу (1772, 1793, 1795) бөлүүгө катышып, Батыш Украина ж-а Беларуссиянын көп жери, Литва Россияга өткөн. 1786-жылы 15-мартта Петербург шаарында Екатерина II Абдырахман Кучак уулу жетектеген кыргыз элчилигин кабыл алган. Алар императорго Атаке бийдин атынан жазылган катты ж-а баалуу белектерди тапшырышкан. Катта кыргыз бийи орус император айымды урматтай
турганы, кыргыз жери аркылуу орус кербендеринин эркин өтүшүнө, алардын коопсуздугун коргоого кепил болору айтылган. Екатерина II жооп катары Атакеге 800 рубль күмүш акча белек берип жиберген.
Ад.: Тарле Е. В. Екатерина Вторая и её дипломатия. Ч. 1–2. М., 1945; Мадарнага И. Екатерина Великая и её эпоха. М., 2006.