ЖАЙСАҢ ЫРЧЫ
ЖАЙСАҢ ЫРЧЫ – алгачкы манасчы. Жайсаң ырчынын тарыхта болгондугу жөнүндө маалыматтар жок. 14– 18-к-да Жайсаң деген ат Юань династиясынын (1260–1368) мезгилиндеги кытайдын «Цзайсян» деген даражасына байланыштуу пайда болгон. Бул даража термин (зайсан) кийинчерээк 14– 15-кылымдан тартып ойроттор м-н моңголдордун арасына кеңири тарап, алардын феодалдык ак сөөктөрүнө да колдонула баштаган. Кийин кыргыздарга ойрот-моңголдор аркылуу кирип, энчилүү ат катары колдонулуп калган. С. Орозбаковдун варианты б-ча Жайсан ырчы Манас м-н Кайыпдаңдын урушунан кийинки окуяда эскерилген. Манас Кайыпдаңды согушта жеңип, анын кызы Карабөрктү алганда тигилген боз үйдүн жасалгасын: «Салтанатын көргөндө, Жайсаң ырчы дегени, Жалаң үйдүн порумун, Жарым күнү ырдаган» деп, ырчынын аты аталат. «Манас» эпосун алгач айтып чыккан ырчы болушу мүмкүн, бирок бул пикирди негиз катары кароого болбойт» деген М. Ауэзов. Жумгалдык Бүбү Мариям Муса кызынын айтуусунда «Жайсаң» аттуу 10 томдон турган китеби жарык көргөн (2009).
Ад.: Ауэзов М. Киргизская народная героическая поэма «Манас»//Киргизский героический эпос «Манас». М., 1961; Юнусалиев Б. «Манас». // Манас. 1-китеп. Ф., 1958; Бартольд В. В. Кыргыз жана Кыргызстан тарыхы боюнча тандалма эмгектер. Б., 1997; Үмөт уулу Жайсаң. Айкөл Манас. Дастан. 1– 10-китеп. Б., 2009. Т. Бакчиев.